სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლომ (ჰააგა, ნიდერლანდები) რუსეთის პრეზიდენტის ვლადიმერ პუტინის დაკავების ორდერი გასცა. არსებითად, ეს ნიშნავს, რომ სხვა ქვეყნებში ის შეიძლება დააკავონ სასამართლოში გასაყვანად, თუმცა მოსკოვი უკვე ამტკიცებს, რომ ორდერი „სამართლებრივად ბათილია“.

რა არის ცნობილი ამ დროისთვის

ICC-ის პრეს-რელიზის თანახმად, პუტინისა და ბავშვთა ომბუდსმენის მარია ლვოვა-ბელოვას დაკავების ორდერი გაცემულია. წინასწარი გადაწყვეტილება დროებით ოკუპირებული ტერიტორიებიდან უკრაინელი ბავშვების დეპორტაციის საქმეზე მიიღეს.

"ვლადიმერ პუტინი... სავარაუდოდ, პასუხისმგებელია მოსახლეობის (ბავშვების) უკანონო დეპორტაციისა და მოსახლეობის (ბავშვების) უკანონო გადაყვანაზე უკრაინის ოკუპირებული ტერიტორიებიდან რუსეთის ფედერაციის ტერიტორიაზე", - აღნიშნულია ინფორმაციაში.

სასამართლო ამტკიცებს, რომ დანაშაული ჩადენილია სულ მცირე 2022 წლის 24 თებერვლიდან და არსებობს გონივრული საფუძველი იმის დასაჯერებლად, რომ რუსეთის პრეზიდენტს ეკისრება ინდივიდუალური სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა, მათ შორის იმიტომ, რომ მას არ შეუძლია უზრუნველყოს სათანადო კონტროლი იმ ადამიანებზე, ვინც გატაცება ჩაიდინა.

სასამართლოს ინფორმაციით, ლვოვა-ბელოვას ასევე ეკისრება სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა იმ დანაშაულებზე, რომელიც ჩაიდინა პირადად ან სხვა პირებთან ერთად. აღსანიშნავია, რომ მანამდე მან თავად ისაუბრა მარიუპოლიდან ბიჭის "შვილად აყვანის" შესახებ, თებერვალში კი ამისთვის მადლობა გადაუხადა პუტინს.

აღსანიშნავია, რომ ორდერი ჩინეთის ლიდერის სი ძინპინის მოსკოვში ვიზიტის წინა დღეს გაიცა, სადაც ის მოსალოდნელია, რომ მოუწოდებს პუტინს, გაიყვანოს ჯარები უკრაინიდან და დაასრულოს ომი.

რას ნიშნავს ეს ორდერი?

უკრაინის გენერალური პროკურორი ანდრეი კოსტინი განმარტავს, რომ ახლა პუტინი შეიძლება დააკავონ რუსეთის ფედერაციის ფარგლებს გარეთ და გაასამართლონ. მისი თქმით, რუსი დიქტატორი ეჭვმიტანილის ოფიციალურ სტატუსშია.

"ეს არის ისტორიული გადაწყვეტილება უკრაინისთვის და მთელი საერთაშორისო სამართლის სისტემისთვის. მსოფლიო ლიდერები სამჯერ დაფიქრდებიან, სანამ ხელს ჩამოართმევენ ან მასთან მოლაპარაკების მაგიდასთან დასხდებიან. ეს მხოლოდ სამართლიანობის აღდგენის გრძელი მოგზაურობის დასაწყისია", - განაცხადა კოსტინმა.

მან ასევე აღნიშნა, რომ დღეს ცნობილია დონეცკის, ლუგანსკის, ხარკოვისა და ხერსონის რეგიონებიდან 16000-ზე მეტი ბავშვის დეპორტაციის შესახებ, მაგრამ რეალური მაჩვენებელი შეიძლება ბევრად უფრო მაღალი იყოს.

პუტინის დაკავება ნებისმიერ ქვეყანაში შეიძლება?

არა, რადგან სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს გადაწყვეტილება სავალდებულოა იმ ქვეყნებისთვის, რომლებმაც მოახდინეს რომის სტატუტის რატიფიცირება. დღეს ეს არის თითქმის მთელი ევროპა, კანადა, მექსიკა, სამხრეთ ამერიკის ქვეყნები და აფრიკის უმეტესი ქვეყნები.

ამრიგად, პუტინისთვის ღია რჩება - ბელარუსი, თურქეთი, ჩინეთი, ირანი, ახლო აღმოსავლეთის, სამხრეთ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის თითქმის ყველა ქვეყანა. აღსანიშნავია, რომ 2002 წელს შეერთებულმა შტატებმა რომის სტატუტზე ხელმოწერა გააუქმა.

რეაქცია რუსეთიდან

რუსეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს ოფიციალური წარმომადგენელი მარია ზახაროვა აცხადებს, რომ სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს (ICC) გადაწყვეტილებებს რუსეთისთვის არანაირი მნიშვნელობა არ აქვს, შესაძლო დაპატიმრების ორდერი იურიდიულად ბათილია.

"საერთაშორისო სისხლის სამართლის სასამართლოს გადაწყვეტილებებს ჩვენი ქვეყნისთვის არანაირი მნიშვნელობა არ აქვს, მათ შორის იურიდიული თვალსაზრისით.

რუსეთი არ არის სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს რომის სტატუტის მხარე და არ ეკისრება მასზე ნაკისრი ვალდებულებები. რუსეთი არ თანამშრომლობს ამ ორგანოსთან, დაკავების შესაძლო „რეცეპტები“ კი, რომლებიც მოდის საერთაშორისო სასამართლოდან, ჩვენთვის იურიდიულად ბათილი იქნება“, - განაცხადა ზახაროვამ.

ბავშვთა ომბუდსმენი მარია ლვოვა-ბელოვა, რომელზეც ასევე დაპატიმრების ორდერი გაიცა, ICC-ის გადაწყვეტილებას უწოდებს „დახმარების შეფასებას იმ ბავშვებისთვის, რომლებიც ომის ზონაში არ დატოვეს“. რუსეთის ფედერაციის ფედერაციის საბჭოს წევრები კი გვთავაზობენ „დაპატიმრების ორდერის“ გაცემას ICC-ის ყველა მოსამართლისთვის. გარდა ამისა, ისინი ხაზს უსვამენ, რომ ამ სასამართლოს იურისდიქციას არ აღიარებს არა მხოლოდ რუსეთი, არამედ გაეროს უშიშროების საბჭოს რიგი სხვა წევრი ქვეყნები.

რუსეთის ფედერაციის უშიშროების საბჭოს თავმჯდომარის მოადგილე დიმიტრი მედვედევი „ტვიტერზე“ წერს, რომ არ არის საჭირო იმის ახსნა, თუ სად არის ეს დოკუმენტი გამოსაყენებელი.

"საერთაშორისო სისხლის სამართლის სასამართლომ ვლადიმერ პუტინის დაპატიმრების ორდერი გასცა. არ არის საჭირო იმის ახსნა, თუ სად უნდა იქნეს გამოყენებული ეს დოკუმენტი", - წერს მედვედევი "ტვიტერზე".

პუტინის პრესსპიკერი დიმიტრი პესკოვი კი აცხადებს, რომ „საკითხის თავად ფორმულირება აღმაშფოთებლად და მიუღებლად მიაჩნიათ“.

"რუსეთი, ისევე როგორც სახელმწიფოთა რიგი, არ აღიარებს ამ სასამართლოს იურისდიქციას და შესაბამისად, მსგავსი სახის ნებისმიერი გადაწყვეტილებები რუსეთის ფედერაციისთვის სამართლის მხრივ ძალადაკარგულია”, - განაცხადა პესკოვმა.

რას ამბობენ უკრაინაში

საგარეო საქმეთა მინისტრი დმიტრო კულება ICC-ის გადაწყვეტილებას მიესალმება.

უკრაინის პრეზიდენტის ოფისის ხელმძღვანელი ანდრეი ერმაკი აღნიშნავს, რომ ახლა პუტინი უნდა დააკავონ მსოფლიოს 123 ქვეყანაში.

უმაღლესი რადას სპიკერი რუსლან სტეფანჩუკი აცხადებს, რომ რუსეთის პრეზიდენტს დაპატიმრება ელის ყველგან "მისი ბუნკერის გარეთ".

პუტინის დაკავების ორდერი - ეს მხოლოდ დასაწყისია

უკრაინის პრეზიდენტის ადმინისტრაციის უფროსის მოადგილე ანდრეი სმირნოვი RBC-Ukraine-სთვის მიცემულ კომენტარში აცხადებს, რომ ორდერის გაცემა მხოლოდ დასაწყისია, რადგან მომავალში პუტინს და უკრაინის წინააღმდეგ ომში ჩართულ ყველა პირს გენოციდისა და კაცობრიობის წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულებისთვის პასუხისგება მოუწევთ.

"ეს გადაწყვეტილება ნიშნავს, რომ ცივილიზებული სამყარო იღვიძებს, საერთაშორისო სამართლის დოქტრინა აღადგენს ძალას, ცივილიზებული სამყაროს რუკაზე კი საერთაშორისო დამნაშავეების ადგილი არ არის. ეს მხოლოდ პირველი, მაგრამ ძლიერი სამართლებრივი დარტყმაა“, - აცხადებს სმირნოვი.

რაც შეეხება იმუნიტეტს, სმირნოვის თქმით, მისი არსებობა არ ათავისუფლებს დანაშაულზე პასუხისმგებლობისგან. მსგავსი გადაწყვეტილებები უკვე მიღებულია მოქმედ პრეზიდენტებთან დაკავშირებით.

"ეს ეხებოდა სუდანის პრეზიდენტს ომარ ბაშირს და ლიბიის ლიდერს მუამარ კადაფის, რომელთა დაპატიმრების ორდერი სასამართლომ იმუნიტეტის მიუხედავად გასცა. ამ კონკრეტულ შემთხვევაში მიჭირს ამ გადაწყვეტილებას უპრეცედენტო ვუწოდო, მაგრამ ჩვენ მივესალმებით მას და მივიჩნევთ ლოგიკურ ნაბიჯად. სწორი ნაბიჯია. ვერანაირი პიროვნული იმუნიტეტი ვერ იქნება გარანტი კრიმინალებისთვის, რათა თავიდან აიცილონ ჩადენილი დანაშაული“, - განაცხადა სმირნოვმა.

არსებობს თუ არა რაიმე წარმატებული პრეცედენტი?

მსოფლიო პრაქტიკაში იმუნიტეტის მიუხედავად მოქმედ ლიდერებზე დაპატიმრების ორდერის გაცემის რამდენიმე წარმატებული მაგალითია. რაც შეეხება გასამართლებას,  ერთადერთი რეალურად წარმატებული საქმე იყო ლიბერიის ყოფილი პრეზიდენტის ჩარლზ ტეილორის გასამართლება.

მას ბრალი წაუყენეს 1991-2002 წლებში მეზობელ სიერა-ლეონეში სამოქალაქო ომის დროს კაცობრიობის წინააღმდეგ ჩადენილ და ომის დანაშაულებში. განაჩენი სპეციალურად შექმნილმა ტრიბუნალმა გაეროსა და სიერა-ლეონეს ხელისუფლებას შორის შეთანხმების საფუძველზე მიიღო. ტეილორის დაკავების ორდერი 2003 წელს გამოიცა, მაგრამ ის ჰააგაში მხოლოდ 2006 წელს მოხვდა. იმ დროისთვის მან ძალაუფლება დაკარგა და ნიგერიაში იმალებოდა. შედეგად, სასამართლო პროცესი ექვსი წელი გაგრძელდა.

2008 წელს სასამართლომ გამოსცა დაპატიმრების ორდერი სუდანის პრეზიდენტის ომარ ალ-ბაშირის გენოციდის ბრალდებით. თუმცა ქვეყნის სათავეში კიდევ 11 წელი დარჩა და დროდადრო საზღვარგარეთაც მოგზაურობდა. 2019 წელს ჩამოგდების შემდეგ ის სუდანის ციხეში იმყოფება და ჰააგას არ გადასცეს. ალ-ბაშირი სახელმწიფოს პირველი მოქმედი ლიდერი იყო, რომელზეც დაპატიმრების სანქცია გაიცა.

2011 წლის ივნისში ლიბიის ლიდერის მუამარ კადაფის დაკავების ორდერი გაიცა. ამ დროს ქვეყანაში მის მომხრეებსა და ოპოზიციას შორის სამოქალაქო ომი მიმდინარეობდა. კადაფი საბრალდებო სკამზე ვერ მოხვდა, რადგან ის 2011 წლის ოქტომბერში ამბოხებულებმა დაიჭირეს, სასტიკი მეთოდებით გაუსწორდნენ და სიკვდილით დასაჯეს.